Μικρασιατική Καταστροφή
Κύριε πρόεδρε, κ. και κ. βουλευτές
Άλλη μια επέτειος προσφύγων σήμερα. Ελλήνων προσφύγων, κατατρεγμένων, ξεριζωμένων αλλά και δολοφονημένων από τους νεότουρκους Σεπτέμβρης 1922.
Σεπτέμβρης 2016. Σχεδόν ένας αιώνας από τις σφαγές και τον ξεριζωμό των εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων από τη Μικρά Ασία. Έναν χώρο Ελληνικής παρουσίας και πολιτισμού από την αρχαιοελληνική εποχή.
Καλούμαστε σήμερα να ξαναθυμηθούμε τα τραγικά γεγονότα και να τιμήσουμε τη μνήμη τους, αλλά, θα συμπλήρωνα, να προβληματιστούμε και να βγάλουμε τα αναγκαία συμπεράσματα, για την περεταίρω διαδρομή μας ως λαός, ως πολιτικό σύστημα και ως κράτος. Γιατί φρονώ πως τιμές και μνήμες χωρίς προβληματισμούς και συμπεράσματα καταλήγουν ως “έπεα πτερόεντα”.
Ας σταθώ πολύ συνοπτικά στα δεδομένα της εποχής:
Ο 1ος παγκόσμιος πόλεμος έχει τελειώσει. Η επιδιωκόμενη αναδιανομή πηγών πλούτου, (κυρίως των πετρελαίων της Μέσης Ανατολής), μέσα από αναδιανομή εδαφών ή εμφάνιση νέων κρατών ήδη συντελείται.
Η χώρα μας ύστερα από τον εθνικό διχασμό και τη συμμετοχή της στο πλευρό της ΑΝΤΑΝΤ, δηλαδή των νικητών, αποβιβάζει το 1919 στρατεύματα στη Σμύρνη με στόχο να προστατεύσει τον εκεί Ελληνικό πληθυσμό. Στόχος των συμμάχων, που τότε την παρότρυναν, ο περεταίρω διαμελισμός ή η υποταγή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Οι καταστάσεις οδηγούν στη συνθήκη των Σεβρών του 1920, μια ιδιαίτερα ευνοϊκή συνθήκη για τη χώρα μας, αλλά και επισφαλής για το μέλλον της χωρίς τη συμμαχική στήριξη.
Ο Ελληνικός στρατός γίνεται δεκτός με ενθουσιασμό στη Σμύρνη, ωστόσο διανύει πλέον τον 8ο χρόνο σε συνεχή εμπόλεμη κατάσταση. Στις εκλογές που προκηρύσσονται το 1920, το άστοχο-δημαγωγικό σύνθημα των βασιλοφρόνων, «οίκαδε», βρίσκει ευρεία λαϊκή απήχηση. Ο Βενιζέλος ηττάται. Η κυβέρνηση των βασιλοφρόνων συνεπαρμένη από μεγαλοϊδεατισμό αντί της επιστροφής στην πατρίδα, ξεκινά να κατακτήσει την Άγκυρα.
Την ίδια στιγμή οι Νεότουρκοι αναδιοργανώνονται, διεκδικώντας ένα νέο, Τουρκικό πλέον, κράτος. Βρίσκουν πεδίο συνεννόησης με τους δυτικούς συμμάχους μας. Οι διεθνείς ισορροπίες έχουν ήδη ανατραπεί. Οι μόνοι που δεν το αντιλαμβάνονται είναι η Ελληνική κυβέρνηση.
Με αυτά τα δεδομένα, το αποτέλεσμα ήταν ήδη προδιαγεγραμμένο. Η πρώτη φάση του Ελληνικού δράματος ολοκληρώνεται με την υποχώρηση, ήττα και πυρπόληση της Σμύρνης.
Με χιλιάδες νεκρούς και τον σταδιακό ξεριζωμό πλέον του 1 εκατομμυρίου Ελλήνων από τα παράλια της Μικράς Ασίας. Είναι η πρώτη μεγάλη ήττα του Ελληνισμού, ως νέο Ελληνικό κράτος και η κατάρρευση του ελληνικού ιδεολογήματος του μεγαλοϊδεατισμού.
Η δεύτερη φάση του δράματος διεξάγεται στην ίδια τη χώρα μας. Οι Μικρασιάτες πρόσφυγες, πληθυσμός κατά κανόνα με υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο από τους αυτόχθονες, αποτέλεσαν εξαιρετικό φθηνό εργατικό δυναμικό για το Ελληνικό κεφάλαιο. Στο τελευταίο προστέθηκαν και Μικρασιάτες επιχειρηματίες που ομολογουμένως αποτέλεσαν φωτεινά παραδείγματα επιχειρηματικότητας. Την εποχή εκείνη, του μεσοπολέμου, η χώρα είχε γοργούς ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης, κυρίως εξ αιτίας αυτών των δεδομένων.
Το κοινωνικό όμως πρόβλημα της αποκατάστασης των Μικρασιατών προσφύγων διαιωνίστηκε επί δεκαετίες. Με δεδομένο μάλιστα το γεγονός ότι οι Μικρασιάτες πολιτικά ήταν στη συντριπτική τους πλειοψηφία Βενιζελικοί και σε μεγάλο ποσοστό εξελίχθηκαν, και λόγω της νέας κοινωνικής τους θέσης, σε ψηφοφόρους της αριστεράς αποτέλεσε έναν ακόμη επιβαρυντικό γι΄ αυτούς παράγοντα.
Σήμερα σχεδόν έναν αιώνα μετά τα γεγονότα, μακριά από προσωπικές εμπειρίες και πέραν της δικαιολογημένης ή και αναγκαίας συναισθηματικής φόρτισης είναι απαραίτητο, να τιμούμε την επέτειο, να τιμούμε τους χιλιάδες νεκρούς, να τιμούμε τις θυσίες και τους αγώνες τους για επιβίωση, αλλά κυρίως να βγάζουμε τα αναγκαία συμπεράσματα:
Ο Θουκυδίδης αιώνες πριν, μελετώντας τον Πελοποννησιακό πόλεμο, κατέληξε στο συμπέρασμα πως μεταξύ των κρατών δεν υπάρχουν εχθροί ή φίλοι, αλλά συμφέροντα που συμπίπτουν ή συγκρούονται. Η σύγχρονη διεθνής εμπειρία διδάσκει πως όποιος δεν λαβαίνει υπόψη του τα διεθνή δεδομένα, τα συμφέροντα που συγκρούονται, εντός και εκτός της χώρας, και τη διάταξη των δυνάμεων στο περίγυρό του, κινδυνεύει να βρεθεί ηττημένος.
Οι πολιτικές δυνάμεις που κυριαρχούσαν στη χώρα την εποχή εκείνη (Βενιζελικοί και Βασιλόφρονες) υπερτίμησαν τις προηγούμενες επιτυχίες της χώρας μας, και υποτίμησαν τα διεθνή συμφέροντα και δεδομένα της ευρύτερης περιοχής.
Οι Βασιλόφρονες που διαχειρίστηκαν τα πράγματα μετά την νίκη τους το 1920, έδρασαν, στην απλούστερη των περιπτώσεων, υπό την επήρεια του μεγαλοϊδεατισμού, απολύτως παρορμητικά. Δεδομένα που οδήγησαν στην ήττα.
Τιμούμε σήμερα με σεβασμό και θλίψη τους ξεριζωμένους Έλληνες της Μικράς Ασίας. Δεν ξεχνούμε τα δεινά που υπέστησαν. Τον ιδιαίτερο πολιτισμό τους τον κάναμε κτήμα όλων μας.
Σήμερα, όπως κάθε εποχή, έχουμε μπροστά μας νέες προκλήσεις. Το Κυπριακό έρχεται για λύση. Ποια λύση; Με κατοχικά στρατεύματα στο νησί;
Ας αντιμετωπίσουμε τα επερχόμενα με αποφασιστικότητα, αλλά με νου και σύνεση. Με τόλμη και αρετή. Με ανεκτικότητα και ανθρωπιά στους νέους πρόσφυγες, ας είναι άλλων εθνικοτήτων.